Kozmetik; Yunanca “süs”, “süslenme”, “süslenmeye dair” anlamlarına gelen
“cosmetica” sözcüğünden gelmektedir. Buradaki süs; eşya, giysi, takı
kullanarak değil bakım yaparak bedenin kendisini güzelleştirme anlamını
taşımaktadır.
Kozmetik; tıp, eczacılık, güzel sanatlar, etnoloji
gibi birçok çalışma alanıyla birlikte ele alınır. İnsan ruh ve beden
sağlığını doğrudan etkiler. Çoğu zaman “parfümünüz mesajınızdır”,
“parfüm duyguları etkiler”, “parfümünüz imzanızdır” ve benzeri sloganlar
kullanmamızın nedeni budur.
Kozmetikle ilgili tarihi kalıntılar,
bulunan her eski yerleşimde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar, her biri
oldukça basit olan ancak döneminde herkesin kolayca sahip olamadığını
düşündüren taş, tahta, hayvan kemiği, metal ve topraktan yapılmış ayna,
spatula, cımbız, basit bıçaklar ve çeşitli kaplardır.
Parfümün
ortaya çıkmasına etken olan şey, tarih öncesi insanların düşmanı
korkutma, güzelleşme, dini ritüel vs nedenlerle yüzlerine sürdükleri
pudra, boya gibi maddelerin tahammül edilebilir olmalarını sağlamaya
çalışmalarıdır. Bu koku veren maddelerden bazılarının, örneğin dini
törenlerde kullanılanların kötü ruhları uzaklaştırdıklarına ve
kendilerini tanrılara yaklaştırdıklarına inanmaktaydılar. İlk
kullanımlardan itibaren bu kokuların hem kullananı hem de
çevresindekileri değişik ruh haline soktuğu keşfedilmiş olmalıdır.
Antik
dünyada banyo temizliği vücudun sülfür ile ovulup durulanmasından
sonra, teni besleyici, koruyucu yağlar sürmek olarak tarif edilebilir.
Banyo, en sonra ise parfümün temelini oluşturan hoş kokulu esansların
sürülmesiyle tamamlanırdı. Bu esanslar ilk önce tek başına kullanılırken
(örnek lavanta) giderek birbirine eklenmiş ve farklı parfüm formülleri
ortaya çıkmıştır. Günümüzde kullandığımız parfümler insanın 10bin yıl
veya daha fazla tecrübesi sonucu ortaya çıkmıştır. Parfümün kalıcılık
süresi esans veya yağ oranına bağlı değişir.
Esansın elde
edilmesi zorlu bir süreçtir ve çok sayıda ham madde gerektirdiğinden
pahalıdır. Ne yazık ki bazen insan sağlığına zarar verecek olsa da
maliyeti düşürmek amacıyla esansın uçup gitmesini geciktirmek için yağ
miktarı artırıldığında bu yağ tene yapışır, kalıcılık uzar ancak cildin
nefes almasını engelleyerek yaşlanmasına, bozulmasına ve alerjik etkiye
neden olur. Bunlar aslında parfüm değil kokulandırılmış yağdır. Gerçek
parfüm ilk, orta ve dip notalardan oluşur. İlk sürüldüğü andan itibaren
sırasıyla hissedilir, esans yoğunluğuna bağlı olarak kalıcıdır. Eau de
Toilette (EDT) gerçek parfümün esans oranı daha düşük olan çeşididir ve
fiyatı Eau de Parfum (EDP)’den daha ucuzdur. EDP daha uzun süre
kalıcıdır.
Konumuzu kozmetiğin parfüm kısmıyla
sınırlandırdığımızda karşımıza ilk parfüm diyebileceğimiz vücuda ve yüze
sürülen kremlerin ağır kokusunu bastırmaya yarayan çeşitli bitkiler
çıkmaktadır. Bunların en öne çıkanı ise Mürrüsafi (Myrrh) bitkisidir.
Tedavi
dışında, güneşten korunma amacıyla sürülen kremlerin hoş kokması için
içine katılan bitkiler zamanla kendi başlarına bir yol almış ve
parfümlere dönüşmüştür. Antik Mısır’da inşaat işçilerine güneşten
korunmaları için yiyecek yanında tayın olarak özel bir yağ/krem
dağıtıldığını biliyoruz. Bu aynı zamanda günlük yaşamlarında da yer
almış olmalıdır.
Bakımına, “süsüne” çok özem gösteren Kleopatra,
zamanın ünlü isimlerinden kimya öğrenmiş, kendi parfüm ve krem
formülünü geliştirmiş bu formülün Roma’ya ulaşmasıyla birlikte Roma
halkı formülün büyücülüğüyle kendinden geçmiştir. Geliştirdiği formülü
kayıt tutan Kleopatra tarihin ilk kozmetoloji yazarı kabul edilmektedir.
Banyo yapma alışkanlığı parfümün gelişmesini çok etkiler. Mısır
kültüründe yıkanma herkesin sık yaptığı bir eylemdir. Bireysel yıkanma
dışında, bir alışkanlık olarak banyo etkinlikleri antik Yunan’da MÖ 5.
yüzyılda başlar. Bu aristokratların girebildiği havuzlara sadece
erkekler içindir. Şehvani sayıldığı için 1 yüz yıl kadar, gerekli
toplumsal düzenlemeler yapılana dek kadınlara yasaktır. Her banyo
sonrası ise vücudun hoş kokulu krem, yağ ve kokularla donatılması
demektir.
Anadolu’da, tüm Asya’da, tüm Amerika kültürlerinde
parfümün kullanıldığını gösteren ipuçları kozmetik araçları kabul
edilir. Bunlar yukarıda belirttiğimiz gibi çeşitli toprak ve cam
muhafaza ve karıştırma kapları ile değişik el aletleridir. Kısacası
kozmetik ve dolayısıyla parfüm tarihi insanla başlamıştır.